فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال دوم شماره 1 (بهار 1398)

تحولات تکنولوژیک در هر زمان منجر به تغییر نوع نگان انسان به مفاهیم و ظهور پارادایم های نوین شده است. ایدئولوژی های جدید، سلایق و نیازهای تازه را به دنبال دارند و انتظار پاسخ های متناسبی را می کشند. مفهوم زمان بمثابه یکی از ابعاد مهم در دانش شهرسازی همواره توسط شهرسازان از دیدگاه های متفاوتی نگریسته شده است. دوران قبل از انقلاب صنعتی با سرعت کم تحولات، نگاه فلسفی و ازلی به مفهوم زمان را پدید آورده بود؛ اما با گسترش سرعت زندگی پس از انقلاب صنعتی، مفهوم زمان از عالم انتزاع به عینیات کشانده شده و اهمیتی فراتر از طلا می یابد. تغییر نوع نگاه به زمان، راهکارهای شهرسازانه را تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین پژوهش حاضر با مطالعات اسنادی کتابخانه ای در حوزه تئوری های شهرسازی به دنبال یافتن پاسخ برای پرسش هایی نظیر چگونگی تحول و تطور مفهوم زمان در ساحت اندیشه شهرسازان و نیز احیانا روند قابل تشخیص تحولات بوده است. یافته های حاصل از بررسی دیدگاه های متعدد نشان داد اگرچه بطور کلی تنوع برداشت ها از مفهوم زمان قابل تشخیص است، اما این سیر تحول با خط سیر زمانی انطباق ندارد؛ بدین معنا که نمیتوان گفت در هر دوره زمانی اجماعی مابین شهرسازان در طرز تلقی از مفهوم زمان شکل گرفته است. بلکه همواره ملغم های از نگاه خطی، نگاه لایه ای، نگاه چرخهای و... در تئوری شهرسازی وجود خواهد داشت.

بافت های فرسوده شهر بهبهان تلفیقی از فرصت های ویژه و شرایط بحرانی عدیدهای است که در نهایت تبدیل به یکی از پیچیده ترین صورت مسئله ها برای مدیریت شهری شده است. پژوهش حاضر تلاشی است برای تعیین شاخص های موثر در گونه شناسی بافت شهری بهبهان به منظور برنامه ریزی برای این بافت در حال تحول. بدین منظور، پژوهش با استفاده از مطالعات اسنادی و میدانی ابتدا به تدوین چهارچوب نظری گونه شناسی و شکل شناسی محلات شهر بهبهان میپردازد. هدف از این پژوهش، گونه شناسی مراکز محلات بهبهان است که به صورت ارگانیک ساخته شده اند و در پی آن به معیارهای گونه شناسی در طراحی مرکز محله جدیدی به عنوان محله برنامه ریزی شده می پردازیم، مبانی نظری تحقیق و عوامل و مولفه های موثر بر گونه شناسی مراکز محله، برگرفته از آثار اندیشمندان در زمینه شهرسازی درباره محلات شهری است. مدل ارزیابی در قالب پنج مولفه اصلی کالبدی، اجتماعی، عملکردی، ادراکی و ترافیکی صورت گرفته است، روش تحقیق در حوزه میدانی و اسنادی با استفاده از پرسشنامه، مشاهده، تحلیل ابعاد کالبدی محلات، تکنیک swot، هست. پس از گونه شناسی محلات به شناخت شهرستان بهبهان و مراکز محلات بافت قدیم بهبهان در قالب مولفه های عملکردی، کالبدی و اجتماعی پرداخته شد و درنتیجه بر اساس اطلاعات به دست آمده، به اهداف، راهبرد و سیاست ها و یا دستورالعمل های اقدامی میپردازیم.

شهرها همواره مکانی برای ابداع، نوآوری و خلاقیت هستند. تنوع و ظرفیت بسیار بالای عوامل مکانی و فضایی در محیط شهری باعث تنوع زیاد شاخص های ضروری برای احراز خلاقیت در مناطق شهری می شود. درواقع شهر خلاق محیط مساعدی برای تربیت خلاقیت انسانی است که زمینه پژوهش خلاقیت ساکنین خود را فراهم می آورد. هدف از این پژوهش، ارزیابی شاخص های شهر خلاق در خیابان احمدآباد مشهد می باشد. در راستای رسیدن به هدف فوق از روش توصیفی-تحلیلی استفاده می نماییم. طبق بررسی های انجام شده به منظور شناسایی، ارزیابی و رتبه بندی عوامل موثر شاخص ها و زیرشاخص های شهر خلاق، از تحلیل سلسله مراتبی AHP استفاده گردید که تعداد 85 پرسشنامه در اختیار کارشناسان، خبرگان و مردم قرار گرفت که بر اساس مدل معیار وزندهی ساعتی عوامل اصلی به صورت دودویی و زیرمعیارهای عوامل به صورت دودویی وزن دهی شدند و در نهایت 6 شاخص اصلی و 36 زیر شاخص که به ترتیب بر اساس وزن شاخص ها و وزن نهایی زیر شاخص ها رتبه بندی شدند. نتایج این رتبه بندی نشان میدهد عوامل اقتصادی و فرهنگی بیشترین تاثیر در میزان خلاقیت خیابان احمدآباد را داشته است و در بین زیر شاخص ها فضاهای عمومی ، تغذیه و رستوران ها و فستیوال ها، شکلگیری اجتماعات و گردشگری نیز بیشترین میزان اثرگذاری را داشته است و در نهایت راهکارهایی در جهت بهبود و ارتقاء دیگر شاخص های شهر خلاق در خیابان احمدآباد ارائه گردیده است.

شواهد زیادی وجود دارد که با گذشت زمان، مرزهای سیاسی بخش عظیمی از نقش خود را به عنوان مانع از دست داده و تعاملات و همکاری های میان مرزی به طور روزافزون از اهمیت بیشتری برخوردار می شوند. در این حالت مرز به عنوان منطقه تماس، به فضایی کارکردی برای تبادلات و تعاملات اقتصادی_ اجتماعی فرامرزی تبدیل می شود و اثرات خود را در مناطق و شهرهای مجاور بر جای می گذارد. بنابراین این تحقیق با هدف ارزیابی تاثیرپذیری تغییر کارکرد مرز در شکل گیری سکونتگاه های غیر رسمی شهر مرزی استان کردستان(شهر بانه) شکل گرفته است. در بررسی این رابطه با استفاده از روش های ، توصیفی - تحلیلی؛ و از دیدگاه دو گروه شامل فعالان تجارت میان مرزی و خبرگان و مسئولان محلی انجام شده است.. مقاله حاضر ، تعاریف مربوط به سکونگاه های غیر رسمی و اسکان غیر رسمی و هم چنین عوامل تاثیر گذار در روند شکل گیری اسکان غیر رسمی و مهمترین و عمده ترین علل پیدایش و گسترش اسکان غیر رسمی در شهر بانه و راهکارها و سیاست های تکاملی ساماندهی اسکان غیر رسمی در این شهرها را مورد بررسی قرار داداست. تکنیک گردآوری داده ها ، مطالعات کتابخانه ای و میدانی؛ حجم نمونه 168 مورد و روش نمونه گیری کوکران بوده است. براساس نتایج حاصله از تحقیق، نشان می دهد که:روند شکل گیری این نوع سکونتگاه ها حاصل تغییر شرایط ژئوپلیتیک مرز این شهر(بانه) بوده است (تغییر از یک مرز بسته به یک مرز باز). بخش عمده مساکن در سکونتگاه غیررسمی شهر بانه ، تازه ساخت و مصالح با، دوام در حد متوسط و و فاقد پروانه ساخت هستند. همچنین، موجب حاکمیت ساخت وسازهای غیرحرفه ای، طولانی شدن دوره ساخت و کاهش توان تولید مسکن مناسب و بدونه برنامه و زیرسازی های لازم در این شهر شده است.

انسان معاصر در جهانی زندگی می کند که محیط صوتی آن در تفاوت اساسی با روزگار گذشته است. صداهای موجود در شهرهای معاصر ایران و جهان ازنظر شدت و کیفیت با صداهای موجود در شهرهای پیش از صنعتی شدن بسیار متفاوت است. مطالعات نشان داده که منظر صوتی می تواند تاثیر قابل توجهی بر کیفیات محیطی داشته باشد؛ بر این اساس در این پژوهش سعی شده از طریق تلفیقی از روش های عینی و ذهنی به بررسی تاثیر مولفه های شنیداری فضاهای شهری بر حس مکان پرداخته شود. در این راستا نقشه های شناختی مردم از طریق ترسیم های کروکی و لکه گذاری بر روی نقشه محدوده موردمطالعه، جمع آوری و ساختار موجود در آن در نظام های کالبدی، حسی و ادراکی استخراج شد. از طرف دیگر با استفاده از روش پیمایش صدا (اندازه گیری کوتاه مدت صوت و تحلیل گرافیکی نقشه های صوتی) منظر صوتی محدوده بررسی و نقشه میزان شدت صوت تولید گردید. درنهایت هم پیوندی فضایی بین ارزش های شنیداری، و تحلیل های عینی در سیستم اطلاعات جغرافیایی، نشان دهنده رابطه خطی مثبت میان حس مکان و منظر صوتی (Correlation=0.45933) بود. بر این اساس میتوان نتیجه گیری کرد که میزان شدت صوت تاثیری مستقیم بر ساختار نقشه های شناختی داشته و تبیین کننده مناسبی برای کیفیت حس مکان است.